Η φύση και ο άνθρωπος

Φέτος η ανθρωπότητα και η επιστήμη (ουαου!) γιορτάζουν τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Δαρβίνου. Ο Δαρβίνος, ως γνωστόν, ήταν ο εμπνευστής της θεωρίας της εξέλιξης, η οποία έχει θριαμβεύσει στο χώρο της βιολογίας και της οικολογίας καθώς δεν παύει να επιβεβαιώνεται και να επαληθεύεται εδώ και 150 χρόνια. Επιπλέον, αρχίζει να επηρεάζει και άλλα επιστημονικά πεδία, όπως τη φυσική, τη χημεία αλλά και τις οικονομικές επιστήμες. Αλλά δεν θα ασχοληθώ με αυτά στο παρόν.

Κύρια συνέπεια αυτής της επετείου είναι ότι η θεωρία της εξέλιξης επικοινωνείται έντονα. Και υπάρχει ανάγκη να έρθει ο κόσμος σε επαφή με το αντικείμενο, γιατί παρόλο που είναι γνωστό και ευρέως διαδεδομένο εδώ και 100 χρόνια, δεν έχει ακόμα γίνει κατανοητό το μέγεθος της τομής που επιφέρει στην ερμηνεία του κόσμου.

Ένα κλασικό παράδειγμα παρανόησης είναι ο διαχωρισμός "φυσικού περιβάλλοντος" και "τεχνητού περιβάλλοντος". Έχουμε μάθει να διαχωρίζουμε το προιόν της ανθρώπινης εφευρετικότητας (λέγε με "τεχνολογία") ως κάτι ξεχωριστό από τον φυσικό κόσμο (δηλαδή οτιδήποτε είναι απευθείας δημιούργημα της φύσης, χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση). Με βάση τη θεωρία της εξέλιξης, αυτός ο διαχωρισμός είναι παράλογος.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πριν περίπου 4 δις χρόνια δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες στη Γη ώστε να προκύψει ζωή. Από τη στιγμή που προέκυψε ο πρώτος (ή οι πρώτοι) ζώντες οργανισμοί, οποιοδήποτε άλλο έμβυο ον υπήρξε ποτέ στην ιστορία της Γης, ήταν (και είναι) προιόν της διαδικασίας της εξέλιξης. Στα όντα αυτά συμπεριελαμβάνεται και ο άνθρωπος.

Επίσης, όλοι οι οργανισμοί που έχουν υπάρξει στη Γη (μηδενός εξαιρουμένου) συνέβαλαν στη διαμόρφωση του περιβάλλοντος της Γης. Η παρούσα χημική σύσταση του συνόλου της ατμόσφαιρας και των ανώτερων στρωμάτων του φλοιού της Γης, οφείλεται στην ύπαρξη ζωής στον πλανήτη. Κάποια είδη επηρεάζουν τον πλανήτη περισσότερο και άλλα λιγότερο.

Θα αναφέρω 3 χαρακτηριστικά παραδείγματα: Το φυτοπλαγκτόν στους ωκεανούς είναι υπεύθυνο για την παραγωγή του 80% του οξυγόνου της ατμόσφαιρας. Οι τερμίτες στην Αργεντινή είναι ικανοί να αφανίσουν αρκετά τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους σε μερικές βδομάδες. Οι κάστορες κατασκευάζουν φράγματα και είναι σε θέση να αλλάξουν τον ρου ποταμών και να δημιουργήσουν νέες λίμνες.

Οι κάστορες, το φυτοπλαγκτόν και οι τερμίτες είναι βιολογικοί οργανισμοί οι οποιοι συλλογικά συνδιαμορφώνουν το φυσικό τους περιβάλλον. Το ίδιο κάνουν και οι άνθρωποι. Επομένως, όσο φυσικό είναι οτιδήποτε εντός ενός παρθένου δάσους, άλλο τόσο φυσικό είναι οτιδήποτε εντός μίας πόλης, σαν την Αθήνα.

Μπορεί κάποιος να φέρει διάφορα επιχειρήματα για να αντικρούσει την "φυσικότητα" μιας πόλης, αλλά σε τελική ανάλυση η κατηγοριοποίηση των "πραγμάτων" (που όλοι ενσυνείδητα και υποσυνείδητα εφαρμόζουμε) σε φυσικά και ανθρωπογενή είναι υποκειμενική, ασαφής και τελικά ανύπαρκτη, εφεύρημα του ανθρωπίνου νου.

Οι πόλεις λοιπόν περιέχουν σκουπίδια, άσφαλτο, μεγάλες μεταλλικές κατασκευές, αυτοκίνητα, καυσαέριο, θόρυβο, τοξικές ουσίες, κλπ. Αυτά και άλλα πολλά επιφέρουν αρνητικές επιπτώσεις στο "φυσικό" περιβάλλον (αυτό δηλαδή που προϋπήρχε του ανθρώπου) αλλά και στον ίδιο τον άνθρωπο. Αυτές οι αρνητικές συνέπειες όμως τις ανθρώπινης δραστηριότητας δεν την καθιστούν "αφύσικη".

Είναι λανθασμένη η ιδέα ότι τα πάντα στη φύση συνυπάρχουν αρμονικά και ότι οι συνθήκες είναι ιδανικές για όλα τα έμβυα όντα (τουλάχιστον μέχρι την εμφάνιση του ανθρώπου). Στην πραγματικότητα ποικιλίες και είδη οργανισμών αφανίζονται καθημερινά από προσώπου Γης, με ή χωρίς τη "βοήθεια" του ανθρώπου. Και αφανίζονται επειδή το περιβάλλον τους αλλάζει και αυτά δεν μπορούν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Άλλα είδη, που είτε το περιβάλλον τους δεν άλλαξε, είτε η αλλαγή δεν τα επηρέασε, είτε είχαν τη δυνατότητα να προσαρμοστούν στις νέες συνθηκες, επιβίωσαν και συνεχίζουν να επιβιώνουν.

Ο άνθρωπος είναι βεβαίως το είδος που ασκεί τη μεγαλύτερη επιρροή στα οικοσυστήματα (σε τοπικό και σε παγκόσμιο επίπεδο) και επιφέρει τις μεγαλύτερες αλλαγές από κάθε άλλο είδος. Αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Η μόνη διαφορά του ανθρώπου με τους υπόλοιπους οργανισμούς είναι ότι αντιλαμβάνεται ότι οι δραστηριότητες του είναι πολύ πιθανό να του κάνουν τη ζωή δύσκολη, ίσως και μίζερη, ή ακόμα και αδύνατη.

Η ιδέα ότι καταστρέφουμε τη φύση είναι εσφαλμένη. Αλλάζουμε τη φύση, αλλάζουμε το φυσικό περιβάλλον, και το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι να το καταστήσουμε ακατάλληλο για την ίδια μας την επιβίωση. Ακόμα και αν οδηγήσουμε στον αφανισμό το 99% των ειδών που έχουν απομείνει στον πλανήτη, η φύση θα παραμείνει, θα αναγεννηθει και θα "εξελιχθεί". Νέα είδη θα προκύψουν, με διαφορετικές ίσως ιδιότητες και χαρακτηριστικά από αυτά που υπάρχουν σήμερα, και ο αριθμός τους και η πολυπλοκοτητά τους θα συνεχίσει να αυξάνεται, όπως αυξανόταν εδώ και εκατομμύρια χρόνια, μέχρι κάποιο άλλο γεγονός να αλλάξει ριζικά το φυσικό περιβάλλον (όπως για παράδειγμα η πρόσκρουση ενός κομήτη, μια περίοδος έντονης ηλιακής δραστηριότητας, μαζικές εκρήξεις ηφαιστείων, κλπ.). Τέτοια γεγονότα έχουν συμβεί αρκετές φορές στο παρελθόν και θα ξανασυμβούν.

Υπάρχει βέβαια πάντα η πιθανότητα (ή μήπως η βεβαιότητα?) η εξέλιξη να οδηγήσει στη δημιουργία νοημοσύνης, στη δημιουργία όντων τα οποία έχουν τη δυνατότητα να αντιληφθούν τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορούν να τον επηρεάζουν και να τον διαμορφώνουν, έχοντας ενδεχομένως την αυταπάτη ότι μπορούν να τον ελέγξουν (κάτι μου θυμίζει αυτή η ιστορία). Σε αυτή την περίπτωση είτε θα αντιληφθούν έγκαιρα ότι ο έλεγχος είναι αδύνατος, και θα μπορέσουν να κάνουν κάτι για αυτό, είτε όχι, οπότε θα αφανιστούν και η φύση θα συνεχίσει τη δουλειά της χωρίς κανένα πρόβλημα.

Αυτή η ιστορία (η οποία παρότι ειπώθηκε πολύ απλοποιημένα στηρίζεται 100% στην πλέον σύγχρονη επιστημονική γνώση) εμπεριέχει πάρα πολλά διδάγματα. Αυτά τα διδάγματα καλύπτουν όλη την γκάμα της ανθρώπινης διανοητικής δυνατότητας από την πολιτική, την οικονομία, και τις επιστήμες, μέχρι το συναίσθημα, την ιδεολογία και την ίδια τη λογική. Σε επόμενα κείμενα θα προσπαθήσω να αναφερθώ σε μερικά από αυτά.

Εγώ, το Μολύβι (I, Pencil)

Διάβασα πρόσφατα αυτή την ιστοριούλα (μην ακολουθήσετε το link ακόμα) από τον Leonard Read, ιδρυτή και πρόεδρο του Ιδρύματος για την Εκπαίδευση στις Οικονομικές Επιστήμες (FEE). Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος με τον οποίο αγγίζει και συσχετίζει θέματα από την Ελευθερία και τον Θεό, μέχρι την πολυσύνθετη (complex) φύση του κόσμου που μας περιβάλλει. Ακολουθεί σχετικά σύντομη περιγραφή του κειμένου.

Ο συγγραφέας μιλάει για το απλό μολύβι, αυτό που όλοι χρησιμοποιούμε από το δημοτικό μέχρι σήμερα, για να καταγράψουμε, για να σημειώσουμε. Θέλει να δείξει ότι δεν υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο που να κατέχει όλες τις γνώσεις και τεχνικές που απαιτούνται για να κατασκευαστεί ένα απλό μολυβάκι. Και μάλιστα, παρουσιάζοντας τη "γενεαλογία" του μολυβιού αποκαλύπτει την εκπληκτική πολυπλοκότητα που κρύβεται πίσω από το απλό αυτό κατασκεύασμα.

"Εγώ το Μολύβι, όσο απλό και αν φαίνομαι, αξίζω τον θαυμασμό και το δεος σας, και αυτό θα επιχειρήσω να αποδείξω."

"Απλό, και όμως, δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος στον κόσμο που να ξέρει πώς να με κατασκευάσει"

Στη συνέχεια ο συγγραφέας σκιαγραφεί τις αναρίθμητες διαδικασίες. Από την καλλιέργεια και το κόψιμο των δέντρων μέχρι την κατασκευή των μηχανημάτων για το κόψιμο και την επεξεργασία των δέντρων (από τα οποία προήλθε το ξύλο του μολυβιού). Από τις τεχνικές και γνώσεις των χιλιάδων ανθρώπων που συμμετείχαν στις διαδικασίες αυτές μέχρι τα αναρίθμητα υλικά και εργαλεία που χρειάστηκαν για την περάτωσή τους. Αναφέρεται στη σφραγίδα που έχει πάνω το μολύβι, στη γόμα, στο χάλκινο πλαίσιο που συγκρατεί την γόμα, στο γραφίτη. Με μερικές δεκάδες λέξεων εύκολα αποδεικνύει αυτό που θα έπρεπε να είναι αυταπόδεικτο:

"δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος σε αυτή στον κόσμο που να ξέρει πώς να με φτιάξει [εμένα, το μολύβι]"

"Στην πραγματικότητα εκατομμύρια ανθρώπων έβαλαν το λιθαράκι τους για να υπάρξω εγώ, κανένας εκ των οποίων δεν ξέρει περισσότερα από τους άλλους... Δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος ανάμεσά τους, συμπεριελαμβανομένου και του προέδρου τις εταιρίας μολυβιών, που να έχει συνεισφέρει παραπάνω από ένα εκατομμυριοστό της συνολικής γνώσης. Μπορεί οι γνώσεις των περισσοτέρων να διαφέρουν σημαντικά, αλλά όλες είναι ζωτικής σημασίας για την κατασκευή του μολυβιού."

"Το εκπληκτικότερο της όλης ιστορίας είναι η απουσία ενός ιθύνοντος νου, αυτού που θα συντονίσει, υπαγορεύσει ή και επιβάλλει αυτές όλες τις αναρίθμητες δραστηριότητες."

Και αναρωτιέται ο κύριος Read: Γιατί πιστεύουμε ότι τα δέντρα είναι δημιουργία του Θεού? Ίσως επειδή είναι αδύνατον να τα φτιάξουμε εμείς. Γιατί είναι αδύνατον ακόμα και να τα περιγράψουμε, πλήρως και λεπτομερώς, μέχρι την τελευταία χημική διαδικασία που λαμβάνει χώρα εντός τους. Μα, το ίδιο δε συμβαίνει και με το μολύβι? Με την ίδια λογική λοιπόν, αφού μόνο ο Θεός μπορεί να φτιάξει ένα δέντρο, μόνο ο Θεός μπορεί να φτιάξει ένα μολύβι (και κανένας άνθρωπος, όπως αποδείχτηκε προηγουμένως).

Στη συνέχεια όμως ο συγγραφέας βλέπει τον Θεό στις "μυριάδες ανθρώπινες δημιουργικές δυνάμεις οι οποίες συνδυάστηκαν αυθόρμητα ανταποκρινόμενες στην ανθρώπινη ανάγκη και επιθυμία, απουσία οιουδήποτε ιθύνοντος νου". Και συνεχίζει το παραλήρημά του ισχυριζόμενος ότι "εφόσον γνωρίζουμε ότι οι μυριάδες αυτές γνώσεις αυτόματα και φυσικά θα αυτοοργανωθούν (ανταποκρινόμενες σε επιθυμίες και ανάγκες) σχηματίζοντας δημιουργικές και παραγωγικές δομές, τότε θα αναγνωρίσουμε το σημαντικότερο συστατικό της ελευθερίας: Την πίστη σε ελεύθερους ανθρώπους"

Με λίγα λόγια η "μαγεία" δεν βρίσκεται ούτε στο Θεό, ούτε στον άνθρωπο (ως μονάδα), αλλά στον αυθόρμητο και ανεξέλγκτο συνδυασμό των ανθρωπίνων δημιουργικών ικανοτήτων. Και ο καλύτερος τρόπος για να υποστηρίξουμε και να διευκολύνουμε το συλλογικό αυτό φαινόμενο είναι να αυξήσουμε την ελευθερία και τη δημιουργικότητα των μονάδων στο μέγιστο.

Και έτσι κλείνει ο συμπαθής (πλέον) κύριος Read: "Αφήστε όλες τις δυνάμεις δημιουργίας αδυνάστευτες"

Υ.Γ.1: Τα αποσπάσματα από το αυθεντικό κείμενο είναι σε ελεύθερη μετάφραση. Δεν διεκδικώ δάφνες μεταφραστή.

Υ.Γ.2: Το κείμενο εκδόθηκε το 1958.

Y.Γ.3: 1,5 δισεκατομμύρια μολύβια παράγονται ετησίως μόνο στις Η.Π.Α.

Υ.Γ.4: Πρόκειται για την καλύτερη (κατά τη γνώμη μου) περιγραφή της ανθρώπινης κοινωνίας ως Complex Adaptive System.

Για τη Ράνια

Η θεωρία της σχετικότητας

Ένα ενδιαφέρον φαινόμενο που εντοπίζεται στους περισσότερους τομείς τις ανθρώπινης δραστηριότητας (από τις διαπροσωπικές σχέσεις μέχρι τις επιστήμες) είναι η έννοια της "σχετικότητας", ή αλλιώς, "το πρόβλημα της οπτικής γωνίας".

Στη Φυσική: Η κίνηση είναι σχετικό φαινόμενο. Μία μπάλα που στέκεται στο ίδιο σημείο μπορεί να φαίνεται ακίνητη στον πιτσιρικά που τρέχει για να την κλωτσήσει, αλλά στην πραγματικότητα κινείται καθώς η γη γυριζει γύρω από τον άξονά της και γύρω από τον ήλιο κ.ο.κ. Τελικά δεν υπάρχει κίνηση της μπάλας, υπάρχει ΜΟΝΟ κίνηση της μπάλας σε σχέση με κάτι άλλο.

Στα Οικονομικά: Cost\benefit analysis. Το παραδοσιακότερο των οικονομικών εργαλείων. Αλλά οι έννοιες κόστος και κέρδος δεν είναι απόλυτες, είναι σχετικές. Επιβάλλεται η ερμηνεία τους σχέση με κάποιον ή κάτι. Όταν κάτι είναι "κόστος" για κάποιον, είναι συνήθως "benefit" για κάποιον άλλο, και τούμπαλιν.

Στις κοινωνικές επιστήμες: Η σχετικότητα του "καλού" και του "κακού", του "δίκαιου" και του "άδικου" (σε αντίθεση με όσα ηλιθιωδώς υποστηρίζουν διάφορες θρησκείες και νομοθετήματα όπως η διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων). Ένας δολοφόνος που σκοτώνει κάποιον άλλο δολοφόνο είναι "καλός" για τους συγγενείς και φίλους όσων είχε σκοτώσει το θύμα, αλλά είναι "κακός" σύμφωνα με τους συγγενείς και φίλους του θύματος. Επιπλέον κάποιος τρίτος, που διαβάζει την ιστορία στις εφημερίδες, θα σχηματίσει διαφορετική άποψη σχετικά με το "σωστό" και το "λάθος" της υπόθεσης.

Το πρόβλημα της σχετικότητας δεν απουσιάζει από την διαδικασία της εξέλιξης. Παίζει μάλιστα καθοριστικό ρόλο σε αυτήν. Έχει αναγνωριστεί εδώ και πολύ καιρό από την επιστημονική (και όχι μόνο) κοινότητα και έχει ονομαστεί "preadaptation".

Αντιγράφω από την Wikipedia: "In evolutionary biology, preadaptation describes a situation where an organism uses a preexisting anatomical structure inherited from an ancestor for a potentially unrelated purpose"

Κλασικό παράδειγμα στη Βιολογία είναι η εξέλιξη του φτερώματος στους δεινοσαύρους το οποίο αρχικά είχε μονωτικό ρόλο. Το φτέρωμα στη συνέχεια τους επέτρεψε να πετάνε. Το πρόβλημα στη βιολογία είναι ότι οι οργανισμοί εξελίσσονται με πολύ αργούς ρυθμούς (για τα ανθρώπινα μέτρα) και είναι σχετικά δύσκολη η ανίχνευση των αλλαγών.

Στην τεχνολογία όμως οι ρυθμοί εξέλιξης (αλλαγής) είναι ραγδαίοι, αλλά παράλληλα τα πράγματα γίνονται πολύ σύνθετα καθώς η έννοια της σχετικότητας είναι κάτι παραπάνω από εμφανής. Αυτό δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση αφού η τεχνολογία είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο.

Έχουμε λοιπόν ένα σκαμνί. Το σκαμνί είναι ξύλινο, έχει επίπεδο "κεφάλι" και είναι στο ύψος του γονάτου. Το σκαμνί, νομίζω θα συμφωνήσουμε, είναι ένα έπιπλο φτιαγμένο για να κάθεσαι επάνω του. Εάν όμως μαγειρέψει ένας φοιτητής τη μακαρονάδα του και την φάει καθισμένος στον καναπέ, ακουμπώντας το πιάτο στο σκαμνί και βλέποντας παράλληλα τηλεόραση, τότε το σκαμνί μετατρέπεται σε τραπέζι. Αν ανέβει (ο ίδιος φοιτητής) πάνω στο σκαμνί για να αλλάξει τη λάμπα, το σκαμνί μετατρέπεται σε σκάλα. Αν βγει στο δρόμο με το σκαμνί και κοπανάει μπάτσους τότε γίνεται ο φοιτητής αναρχικός και το σκαμνί όπλο.

Το σκαμνί το σχεδιάζουμε για να καθόμαστε πάνω του. Παρ'όλα αυτά, τα χαρακτηριστικά του σε συνδυασμό με τη φαντασία μας, μπορεί να του προσδώσουν ένα σωρό διαφορετικές χρήσεις, τον αριθμό και το είδος των οποίων είναι αδύνατον να προβλέψουμε. Στην πραγματικότητα κάθε τεχνολογικό κατασκεύασμα που υπάρχει αποτελείται από υλικά ή μέρη, τα οποία πρωτοσχεδιάστηκαν ή/και πρωτοχρησιμοποιήθηκαν για άλλο λόγο. Το 99% όσων βλέπουμε γύρω μας είναι ανασυνδυασμοί επιμέρους προϋπάρχοντων κομματιών. Και αυτό δεν ισχύει μόνο για τις τεχνολογίες. Στο κάτω-κάτω, και οι τεχνολογίες τί είναι? Ιδέες...

Τα επιμέρους αυτά κομμάτια υπάρχουν εξ'ορισμού σε κάθε "Complex Adaptive System" και ονομάζονται "Building blocks". Οι οργανισμοί είναι ανασυνδυασμοί building blocks, οι τεχνολογίες είναι ανασυνδυασμοί building blocks, οι ιδέες είναι ανασυνδυασμοί building blocks.

Από Άτομο σε Άτομο

Οι γνώσεις μου γύρω από το αντικείμενο της Φυσικής είναι περιορισμένες. Δεν είμαι άσχετος, αλλά θα επιχειρήσω μια βουτιά στα πολύ βαθιά. Ίσως τόσο βαθιά που ακόμα και οι νομπελίστες φυσικοί να μην μπορούν να θεωρηθούν ειδήμονες.

Εχουμε λοιπόν στην Φυσική τις έννοιες της θερμότητας και της θερμοκρασίας. Η θερμότητα είναι μορφή ενέργειας. Η θερμοκρασία ενός αντικειμένου ειναι μέτρο της κινητικότητας των μορίων του. Όσο μεγαλύτερη η θερμοκρασία, τόσο μεγαλύτερη και η κινητικότητα των μορίων. Επίσης ισχύει για το ίδιο αντικείμενο, ότι όσο μεγαλύτερη η θερμότητα, τόσο μεγαλύτερη και η θερμοκρασία.

Αν πάρουμε ένα χάλκινο μήλο και αρχίσουμε να το θερμαίνουμε, τα μόρια του χαλκού θα γινουν ζωηρότερα. Όσο συνεχίζουμε να το θερμαίνουμε η θερμοκρασία ανεβαίνει. Κάποια στιγμή τα μόρια είναι τόσο ζωηρά που δεν μπορούν να διατηρήσουν τη δομή τους και το μήλο αρχίζει να λιώνει. Συνεχίζουμε να θερμαίνουμε την λιωμένη μαζα του χαλκού και το μόρια τώρα είναι τόσο ζωηρά που και αυτή η υγρή δομή καταρρέει και γίνεται αέριο. Αν συνεχίσουμε να προσφέρουμε ενέργεια τα άτομα των μορίων του χαλκού πλέον είναι τόσο ζωηρά που καταρρέει η μοριακή δομή και πλέον έχουμε ένα σύνολο από άτομα χαλκου. Περαιτέρω θέρμανση θα οδηγήσει στην κατάρρευση και της ατομικής δομής, κ.ο.κ.

Το ηθικό δίδαγμα είναι ότι όσο μεγαλύτερο το ενεργειακό επίπεδο της ύλης τόσο λιγότερο περιορίζεται από τις διάφορες δυνάμεις, γίνεται πιο άτακτη, αποκτά μεγαλύτερη ελευθερία κίνησης, όπως θέλετε πείτε το.

Όταν λοιπόν έγινε το λεγόμενο Bing Bang (αν υποθέσουμε ότι όντως έτσι άρχισαν όλα), η ενέργεια ήταν τεράστια, άπειρη. Δεν υπήρχε καμία δομή, καμία οργάνωση. Μόνο ενέργεια. Αυτή η ενέργεια λοιπόν σιγά-σιγά (δηλαδή μετά από κάτι τρισεκατομμυριοστά του τρισεκατομμυριοστού του δευτερολέπτου) άρχισε να οργανώνεται σε δομές. Το γιατί το έκανε αυτό η ενέργεια (αντί να παραμείνει απλώς ενέργεια) θα είναι το αντικείμενο άλλου ποστ.

Εκείνες τις πρώτες στιγμές της ύπαρξης σχηματίστηκαν διάφορες δομές, με διάφορες ιδιότητες. Οι ιδιότητες κάποιων δομών ταίριαζαν και έτσι ενώθηκαν με διάφορους τρόπους σχηματίζοντας άλλες, πιο περίπλοκες δομές με νέες ιδιότητες. Άλλες πάλι δομές είχαν τέτοιες ιδιότητες που όταν συναντιούνταν αλληλοεξουδετερώνονταν με βίαιες εκρήξεις ενέργειας. Αυτή η ενέργεια ενδεχομένως επηρέαζε γειτονικές δομές, τους άλλαζε τη δομή και τις ιδιότητες. Με λίγα λόγια γινόταν τις πουτάνας: Σωρία αλυσιδωτών αντιδράσεων, αλληλεπιδράσεων, εκρήξεων, κλπ.

Είναι αντιληπτό ότι για να επιβιώσει κάποια δομή μέσα σε αυτόν τον χαμό έπρεπε να είναι ΠΟΛΥ σταθερή και ανθεκτική. Και όντως, από τα τόσα τρισεκατομμύρια συνδυασμούς κάποιοι επιβίωσαν, για τον ένα λόγο ή τον άλλο, και επικράτησαν. Το υδρογόνο για παράδειγμα, πρέπει να ήταν πολύ δημοφιλές τότε. Από τη στιγμή που κάποιες δομες άρχισαν να επικρατούν οι ιδιότητές τους ευνοούσαν τον σχηματισμό άλλων συγκεκριμένων δομών κ.ο.κ.

Τελικά μετά από πολλές συμφωνίες και διαφωνίες ιδιοτήτων σχηματίστηκαν αστέρια και πλανήτες και ο ήλιος και η γη μόρια και μακρομόρια και πρωτόζωα και ευκαρυωτικοί οργανισμοί και αμοιβάδες και τσούχτρες και ψάρια και αμφίβια και πουλιά και θηλαστικά και ο άνθρωπος. Όλα αυτά είναι δομές επί δομών, με αυξανόμενη πολυπλοκότητα.

Αυτή η συλλογιστική θα μπορούσε να ονομαστεί γενικευμένη θεωρία της εξέλιξης. Ο Δαρβίνος την πρότεινε για την βιολογία. Πρόσφατα (σχετικά) και μέσω της θεωρίας των Complex Adaptive Systems άρχισε να γενικεύεται και να εφαρμόζεται (εξελιγμένη και αυτή) σε διάφορα συστήματα, από υποατομικά μεχρι ανθρώπινες κοινωνιες (οικονομία, τεχνολογία, κλπ.)

Το μήλο, η γη, και οι νόμοι

Άσκηση:

Αναλογίσου ο,τιδήποτε σου συμβαίνει και ο,τιδήποτε κάνεις. Από την πρώτη, αυτοματοποιημένη κίνησή σου το πρωι, μέχρι τις πιο εξεζητημένες επιλογές σου. Από την καλύτερη εμπειρία σου μέχρι τη χειρότερη. Για να μην μπλέξεις, προσπάθησε να αφήσεις απέξω οτιδήποτε έχει να κανει με ιατρική και βιολογία (πχ. ασθένειες).

Στα 10 δευτερόλεπτα που χρειάστηκες για να διαβάσεις αυτές τις γραμμές, διάφορες εικόνες και σκέψεις αναδύθηκαν στο μυαλό σου. Αρχίζοντας ενδεχομένως από αυτές, σε προκαλώ να ανακαλύψεις έστω και ένα βίωμά σου το οποίο ΔΕΝ οφείλεται σε μια σειρά από τυχαία γεγονότα.

Να τονίσω σε αυτό το σημείο, ότι αν είσαι πιστός οποιασδήποτε πίστης, μπορείς να ερμηνεύσεις τον όρο "τυχαία γεγονότα" ως τα συμβάντα των οποίων τον σχεδιασμό αδυνατεί να αντιληφθεί ο ανθρώπινος νους.

***

Δε ξέρω που κατέληξες μετά από αυτή την "άσκηση". Εγώ δεν έχω καταφέρει ακόμα να βρώ κάτι που να είναι μέρος οργανωμένου σχεδίου, έστω κάτι που να υπακούει πιστά κάποιους νόμους. Όπως το μήλο, που ακολουθεί πάντα το "νόμο" της βαρύτητας. Πέφτει πάντα. ΠΑΝΤΑ.

Φαίνεται παράδοξο. Τα πάντα σε αυτόν τον κόσμο είναι καταδικασμένα να συμπεριφέρονται σύμφωνα με τις προσταγές των "νόμων" της φυσικής, άντε και της χημείας. Προσοχή, αυτοί οι νόμοι καμία σχέση δεν έχουν με τους νόμους των ανθρωπίνων κοινωνιών. Δεν είναι τίποτα παραπάνω από διαπιστώσεις κάποιων επίμονων και επαναλαμβανόμενων συμπεριφορών/φαινομένων.

Ο ισχυρισμός ότι μεταξύ του μήλου (ή οποιουδήποτε αντικειμένου αποτελούμενου από ύλη) και της γης αναπτύσσονται δυνάμεις έλξης επειδή έτσι λέει ο νόμος της βαρύτητας, είναι γελοίος. Πριν να τον εφεύρει ο άνθρωπος δεν υπήρχε αυτός ο νόμος, αλλά οι δυνάμεις έλξης μεταξύ γης και μήλου υπήρχαν. Τότε γιατί υπάρχει αυτή η έλξη? Γιατί να μην απωθούνται η γη και το μήλο? Γιατί να μην παραμένουν παγερά αδιάφορα το ένα με την παρουσία του άλλου?

Και ειδού η απάντηση: Γιατί έτσι γουστάρουν.

Ωπα, μισό λεπτό. Τι μαλακίες είναι αυτές?! Γίνεται να "γουστάρουν" το μήλο και η γη, αφού δεν έχουν θέληση, δεν έχουν μυαλό, δεν είναι ικανά να σχεδιάσουν, να προβλέψουν, να πάρουν αποφάσεις.

Χα! Ενώ εσύ που έχεις αυτές τις ιδιότητες τα καταφέρνεις καλύτερα? 'Η μήπως κατάφερες να βρεις κάτι στη ζωή σου που να μην είναι (σε τελική ανάλυση) τυχαίο?

Για να μην παρεξηγούμαστε, δεν τα γράφω όλα αυτά για να υποστηρίξω ότι όλα στη ζωή του ανθρώπου είναι τυχαία, ότι δεν υπάρχει λόγος να σχεδιάζουμε και να παίρνουμε αποφάσεις κλπ.

Τα γράφω για να υποστηρίξω ότι το μήλο και η γη έλκονται γιατί έτσι γουστάρουν.